در میان مسلمانان خصوصا شیعیان، سادات از حرمت و احترام ویژه ای برخوردارند. برای عده ای ممکن است این سوال پیش بیاید که لقب سید از کجا آمده و چگونه می توان سید بودن خاندانی را ثابت کرد. پاسخ سوال های خود را در ادامه خواهید یافت.
بررسی واژه سید
واژه «سید» در لغت به معنای سرور، مهتر، بزرگ،آقا، پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم ) و آن که از اولاد حضرت رسول باشد ( به واسطه حضرت فاطمه) است.
سید به معنای آقا و اطاعت شده (مطاع)، رئیس و بزرگ نیز آمده است. سیادت عنوانی است اعتباری، نه تکوینی [توضیح المسائل مراجع، ج 2، مسئله 1955] که بر مردان و زنانی که نسبشان به هاشم بن عبد مناف (جدّ دوم رسول خدا) میرسند اطلاق می‌شود.بنابراین هر کس که سلسله نسب او به هاشم بن عبد مناف یا فرزندان او برسد، سید محسوب می‌شود. [عروة الوثقی، ج 2]
برخی از اینان به عموهای پیامبر صلی الله وآله وسلم مثل ابوطالب، عباس و حمزه میرسند. فرزندان عباس عموی پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم که اصطلاحاً به آنان بنی عباس میگویند، سید محسوب میشوند. همچنین فرزندان ابوطالب به نامهای طالب و عقیل و جعفر طیار و علی(علیه السلام) و نسل آنان، سیدند.
پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله و سلم از طریق پسر نسلی ندارد، چون که پسرانش (طیب و طاهر و قاسم و ابراهیم) در کودکی از دنیا رفتند. نسل آن حضرت فقط از طریق دخترش حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) ادامه پیدا کرد. فرزندان حضرت زهرا سلام الله علیها به نامهای حسن و حسین و زینب و ام کلثوم از طریق پدرشان امام علی علیه السلام نیز سید بودند.
تمامی ائمه معصومین و فرزندانشان از طریق علی(علیه السلام) به هاشم و از طریق حضرت فاطمه سلام الله علیها به پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم می رسند و سید هستند. اگر چه سیادت به جهت نور وجودی پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم تجلی یافته است، اما این در انحصار فرزندان پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) قرار ندارد. بلکه از جهت انتساب به طالب و علی و عقیل و جعفر (فرزندان ابوطالب) و انتساب به عباس و حمزه (عموهای پیامبر نیز سیادت حاصل شده و حضرت علی(علیه السلام) سید بوده است و فرزندان او نیز سید هستند.
اگر کسی مادرش سید فاطمی باشد او نیز در زمره اولاد پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) قرار می گیرد، ولی به فتوای اکثر فقیهان احکام ویژه سیادت و یا برخی از آن، به او بار نمی شود . برخی از علماء کسانی را که مادرشان سید باشد را سید می دانند وحتی مستحق خمس می دانند مانند: مرحوم سید مرتضی رضوان الله تعالی علیه
چون نسل پیامبر بیش تر مورد توجه مسلمانان است و نسل حضرت از دخترش فاطمه(سلام الله علیها)و علی(علیه السلام)می باشند، این‌ها بیش تر مورد توجه و احترام هستند . لذا آنان از بین بقیه سادات ، معروف تر و مشخص ترند.
سید نامی است که در ایران به ذرّیه پیامبر ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ اطلاق می‌شود و در ترکیه و قلمرو پیشین عثمانی به آنان میر میگفتند و در عربستان لقب شریف بیشتر گفته میشد البته سید بیشتر از دو لقب میر و شریف استعمال میشد به ویژه اینکه علاوه بر ایران ، در عراق و شبه قاره نیز معمول است.
هم اکنون این گونه معمول است که کسانی که سید نامیده میشوند نسبشان به پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم میرسد و در این مورد اکثر سادات شجره نامه دارند . در رسالههای عملیه نیز طرقی برای احراز سیادت اشخاص بیان شده است از جمله شجره نامه و اشتهار به سیادت در محلی که بگویند پدر و جدّ این شخص سید بودهاند . در زمانهای گذشته بیشتر از این در مورد نسب سادات سختگیری میشده .[ابن حجر، ابناء الغمر، ج 1، صلی الله علیه و آله وسلم 39]
درباره حفظ شجره نامه سادات استفتایی از آیت الله مکارم شیرازی بیان می شود:
افراد سید چگونه خود را اولاد پیامبر می نامند؟ مگر از آن زمان تاکنون با عقل جور در می آید که معلوم شود چه کسی از اولاد پیغمبر است؟ من نمی توانم این را قبول کنم، لطفاً راهنمایی کنید.
سادات به خاطر افتخاری که از طریق انتساب به پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) داشتند سعی می کردند نسب و شجره نامه خود را حفظ کنند و نسل بعد از نسل به فرزندان خود برسانند و الان شجره نامه های زیادی از شجره سادات نزد علمای انساب است.
سادات دو شاخه اصلی دارند:
1.نوادگان علی از طریق سه تن از پسران او - محمد حنفیه از خوله دختر قیس، عباس بن علی از ام‌البنین و عمر بن علی از صهباءِ ثعلبیه - که از میان پسران متعدد علی فرزند یافتند. به این سادات علوی میگویند.
2.نوادگان حسن و حسین - فرزندان علی از فاطمه - که به آنان سادات هاشمی و نیز بسته به انتساب به حسن یا حسین، حسنی یا حسینی گفته می‌شود.
